ton van der laaken

De werken van Ton van der Laaken (Breda, 1952) zijn ‘stilte interventies’. Mentale ruimten die de bezoeker de mogelijkheid bieden stilte te ervaren. Van hieruit kan het juiste handelen ontwikkeld worden, op welk gebied dan ook. Gedurende vele jaren heeft hij impressies verzameld van de manier waarop licht zichzelf manifesteert in lege ruimte. Deze impressies legde hij vast in verschillende media. Tijdens zijn reizen fotografeerde hij het licht in lege ruimten zoals lege hoeken, fabrieken, bunkers, opgravingen in Egypte, kloosters, een gevangenis en een parkeergarage.

Ton van der Laaken studeerde aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem en de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Sinds 1996 is hij docent Experimentele Beeld- en Ruimteconcepten aan de University of Applied Science te Düsseldorf (D). Zijn werk was eerder te zien in onder andere Amsterdam, Rotterdam, Nijmegen, Brussel en Barcelona.

 

Uit de Wandelgids:

Met zwart wordt alles mogelijk

In de futuristische opera De overwinning op de Zon (1913) introduceert de Russische kunstenaar Kasimir Malevitsj een idee dat hij twee jaar later perfectioneert in het beroemdste schilderij dat hij ooit zal maken: Het zwarte vierkant. In het decor voor de opera hangt een zwart gordijn. Dat gordijn is zelf geen beeld, geen onderdeel van de voorstelling: het verhult deze en laat haar zien. Dat zwarte gordijn ‘is het embryo dat alles mogelijk maakt’, schrijft Malevitsj later in een brief aan een vriend. Zwart is een mogelijkheid, zwart opent ruimtes, schetst vergezichten. Met zwart kan alles betekenis krijgen.

Het is een gedachte die in de westerse cultuurgeschiedenis weinig populariteit geniet. Zwart is de kleur van de nacht die moet worden ‘overwonnen’ door de dag – iedere dag opnieuw. Zwart is er voor duivels, katten en kraaien. Zwart is de kleur van ongeluk, liefdesverdriet, rouw en andere rampspoed. Zo wil het volksgevoel.

Die gedachte gaat niet op voor beeldend kunstenaar Ton van der Laaken (1952). Het zwart in zijn installatie Secret Sky is van een ademgevende ruimtelijkheid. Secret Sky bestaat uit zes vilten cocons die door middel van een zwart, puntvormig contragewicht omhoog en omlaag getrokken kunnen worden, over een menselijk lichaam heen. Vijf van de klokvormige cocons zijn van een intens gebroken wit, één is er zwart. Wie binnen in het vilt plaatsneemt op een kussentje en de cocon over zich heen naar beneden trekt, dompelt zich onder in complete duisternis. Alle visuele prikkelingen zijn uitgebannen.

Wat gebeurt er?

Aanvankelijk niets. Vermijd de aanvechting om je ogen dicht te doen. Secret Sky werkt het best met je ogen wijd open. Want dan, zegt Van der Laaken, ‘zie je de ruimte het best’. Dan gaan gedachten stromen: van buiten gaan ze naar binnen en ten slotte nog dieper naar binnen. Idealiter ontstaat er een situatie die binnen het Taoïsme ‘Wu wei’ wordt genoemd. Wu wei is het bewust zijn van het zijn in de tijd, het bewust niet handelen. Wie plaatsneemt in een van Van der Laakens cocons, zal langzaam een eenheid ervaren tussen zichzelf en de wereld, tussen lichaam en geest. Het is een eenheid die niets meer met donker en licht, met hier en nu, met waarom en hoezo te maken heeft. Binnen de beslotenheid van Secret Sky schep je je eigen hemel.

De installatie van Van der Laaken is van vilt en dat maakt haar aanraakbaar, zacht, lieflijk. Vilt is bovendien een mooi materiaal, het geeft warmte en koestering. Toch wil dit niet zeggen dat vilt een vanzelfsprekend materiaal is voor de kunstenaar. Van der Laaken volgde een opleiding tot bouwkundig tekenaar, ging naar de kunstacademie in Arnhem en de Jan van Eyck in Maastricht. Conceptuele kunst was in opmars, Van der Laaken werkte tien jaar voor de Amerikaanse conceptuele kunstenaar Sol Lewitt.

Als jonge kunstenaar maakt Van der Laaken technisch perfecte tekeningen van imaginaire ruimtes. Altijd maar weer. Onvolmaaktheid wordt weggepoetst. Een reis van vier maanden met de Transsiberië-express en een verblijf in een Tibetaans klooster brengen verandering. Waarom al die jaren alleen maar concept en technische perfectie? Waarom niet meer  intuïtie, spontaniteit, oneffenheid? De kunstenaar vraagt het zich af in verwondering. Terug in Nederland wordt de gladheid van perfectie afgezworen. Een wereld van tegenstellingen komt samen.

En dat lukt bij de cocons in Secret Sky die er staan alsof ze er altijd zijn geweest, maar in werkelijkheid een lange, moeizame ontstaansgeschiedenis hebben. Van der Laaken is geen viltkunstenaar, zoals Claudy Jongstra dat is. Tijdens de experimenteerfase voor Secret Sky werkt hij met verschillende materialen. Eerst met hout, maar dan gaan de cocons teveel lijken op een klankkast en dat is niet wat de kunstenaar nastreeft. Dan denkt hij aan stof, maar met dat materiaal lijken de cocons weer teveel op tenten. Hij probeert, test uit, twijfelt, loopt uren met de hond over de Veluwe. Op een dag, als zijn hond weer eens achter het wild aan is en hij aan de oever van een meertje zit te wachten, ziet hij een lisdodde met een ‘sigaar’ vol zaadpluizen – zacht, rul, perfect van vorm. Hij snijdt de sigaar los, neemt hem mee naar huis en tekent hem. De sensatie van vilt is geboren.

Zo krijgt de toevallig gevonden lisdodde een plek in Van der Laakens gedachtevorming. En zo krijgt ook de mens op een organische wijze een plek in zijn werk. De cocons zijn geënt op Van der Laakens eigen lichaamslengte. De menselijke maat is, heel praktisch, een conditio sine qua non. Secret Sky mag dan in zijn binnenste een blik op een hemel gunnen, aan het eind van de tentoonstelling takelt Van der Laaken de cocons naar beneden, haalt ze uit elkaar en stopt ze in de kofferbak van zijn Ford stationwagon.