mirjam kuitenbouwer

Het oeuvre van Mirjam Kuitenbrouwer (Nijmegen, 1967) draait om de begrippen waarneming en wonen. Het verbonden zijn met wat je ziet en er tegelijkertijd onherroepelijk van gescheiden zijn, is een terugkerend thema in haar werk. In haar ruimtelijke installaties speelt zij met de waarneming door verdubbeling, spiegeling en verschuiving van perspectief. Camera’s, lenzen, rasters, filters en ook ramen en deuren zijn daarbij haar instrumenten.

Mirjam Kuitenbrouwer studeerde aan de Hogeschool voor de Kunsten in Arnhem en aan de Jan van Eyck Academie in Maastricht. Haar werk is opgenomen in diverse collecties in binnen- en buitenland.

 

Uit de Wandelgids:

Apenkooien voor het oog

Als je aan kunstenaar Mirjam Kuitenbrouwer (1967) vraagt: ‘Waar begon het allemaal mee?’, dan bladert ze eerst door een grote stapel multomappen (klein formaat) en mompelt: ‘Hier heb ik iets opgeschreven dat belangrijk is. Wacht even.’ Ze bladert terug, weer door, en vindt uiteindelijk de juiste passage. Ze leest voor: ‘Het geheel is een oefening in doorzien, in transparantie, logica, meervoudigheid en gelijktijdigheid.’

Vraag je vervolgens: ‘Wat bedoel je daarmee?’, dan verwijst ze naar de Franse schrijfster Marguerite Duras en met name haar film India Song. In India Song, een hermetisch, beeldschoon, maar ook tergend pretentieus filmisch werk uit 1975, zit een scène met een dansend paar in een kamer waar ook een vleugel staat. De voorwerpen en meubels in de kamer zijn loepzuiver uitgelicht, en toch lijken ze mijlenver van ons vandaan. Dat komt, ontdek je als kijker, doordat de mensen in de kamer voor een spiegelwand staan. Alles wat we zien, is louter spiegelbeeld.

Vraag je nog verder door, dan zegt Kuitenbrouwer: ‘Het begin ligt ook bij Joëlle Tuerlinckx – bij de schaduw van een bord die ik op een tentoonstelling in Frankrijk zag. Überhaupt was die tentoonstelling heel belangrijk.’

Het lijkt allemaal zeer abstract, maar als je het nieuwste werk Experience is the Angled Road (naar Emily Dickinson) bekijkt dat Kuitenbrouwer in de Noletloodsen toont, dan vallen alle stukjes op hun plek. Natuurlijk is Joëlle Tuerlinckx, de Belgische ‘koningin’ van licht en schaduw, schijn en werkelijkheid, introspectie en perceptie een grote inspiratiebron. En natuurlijk is het spiegelpaleis waarmee Duras ons betoverde en de vervreemdende manier waarop zij de camera in India Song hanteerde, dat evenzeer. Mirjam Kuitenbrouwer is sinds haar afstuderen in 1991 aan de Maastrichtse Jan van Eyck Academie gefascineerd door kijken, bekeken worden, kijkrichtingen, lenzen, vertekeningen in perspectief en perceptie. Eigenlijk is die fascinatie voor kijken ook een angst, die teruggaat naar een ervaring op de experimentele kleuterschool in Nijmegen waar ze als kind zat. De spiegel aan de muur van de klas, ontdekte ze, was een one-way mirror, waardoor de kinderen voortdurend werden geobserveerd.

Experience is the Angled Road – een citaat uit een gedicht uit 1864 van de Amerikaanse kluizenaar en dichteres Emily Dickinson – is een optische bank van ongeveer acht meter lengte op houten schragen. De bank staat vol zwarte geschilderde, cel-achtige structuren, lenzen, valluikjes, schotten met cirkels erin gezaagd waarin spiegeltjes zijn gehangen die de kijkrichting een bepaalde kant opstuwen. Irritant genoeg kun je net niet overal in kijken. Kuitenbrouwers optische bank heeft daarmee wel wat weg van een evenwichtsbalk, waarop je jezelf bij een hoge zweefsprong pijnlijk kunt bezeren. Net als op die turnbalk is de optische balk een ‘handenwringer’. Niets gaat vanzelf.

In deze lineaire opstelling wordt het evenwicht niet bepaald door het lichaam, maar door het oog. Experience is the Angled Road is een parcours, waarbij fysische begrippen over bijvoorbeeld breking van licht en psychologische elementen samenkomen. ‘Apenkooien’ noemt Kuitenbrouwer dat.

De optische balk suggereert vanwege haar horizontale karakter een chronologie die er niet is. Het is alsof je bij het onderzoeken van deze balk steeds in je verlangen naar perfectie en eindigheid wordt teleurgesteld.

Kuitenbrouwers werk lijkt in de verte op de luchtige en vrolijk makende film Der Lauf der Dinge (1987) van het beroemde Zwitserse kunstenaarsduo Fischli & Weiss, maar is wezenlijk anders. In Der Lauf der Dinge zit de chronologie ingebakken: niks gaat mis, alles rolt letterlijk van een leien dakje door. Bij Kuitenbrouwer kijken we naar lenzen waar we – met de kunstenaar – eigenlijk niets van begrijpen. Er is geen conclusie, er is alleen iets dat verloopt.

Het verloop kun je begrijpen als een symbool voor het leven zelf: je wilt rechtuit, maar wordt continu afgeleid door dingen om je heen. Er zijn valkuilen, hekken staan in de weg, schotten versperren je het zicht. Altijd moet je de omweg zoeken: de kronkelweg.

Daarnaast is Experience is the Angled Road te beschouwen als een esthetisch werk, met precisie op de vierkante millimeter. Kuitenbrouwer toont een hordeloop vol raadselachtige objecten, waar onze ogen aan blijven haken. Ieder object op de balk krijgt onze volle aandacht. Ogen dansen, aarzelen, strelen, knipperen en keren op hun schreden terug. Experience is the Angled Road laat ons zien dat wat onbegrijpelijk is toch op een merkwaardige manier intiem te begrijpen valt. Althans, die illusie wekt dit bijzondere werk.